15 oktyabr 2022-ci ilin AMEA Arxeologiya,
Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutuna Xocavənd rayonu Ərəkül (Xətai) kəndi
ərazisində insan qalıqlarının aşkar edilməsi ilə bağlı məlumat daxil olub.
AMEA Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya
İnstitutundan bildirilib ki, məlumatı ərazidə fəaliyyət göstərən “Caspian
Geomatic” MMC-nin əmakdaşları tərəfindən verilmişdir. İnstitut rəhbərliyinin
göstərişi ilə Xocavənd-Füzuli arxeoloji ekspedisiyasının əməkdaşı Vüsal Həsənov
aidiyyatı qurumların nümayəndələri ilə bərabər əraziyə baxış keçirmişdir. Aşkar
edilmiş insan qalıqları Xocavənd rayonunun Ərəkül kəndinin şimalında, təbii
təpəliklərin üzərində yerləşir. İnsan qalıqları Ərəkül kəndi ilə qonşu kəndləri
əlaqələndirən torpaq yolun kənarlarında aşkar edilmişdir.
Qeyd edək ki, torpaq yolun çəkilişi zamanı
təpə üzərində olan məzarlıq ərazisi iki hissəyə bölünmüşdür. Yolun üzərinə
düşən qəbirlər zamanında dağıdılmışdır. Qəbirstanlığın üst torpaq səviyyəsi
yoldan ortalama 3-4 metr yüksəklikdə yerləşir. Yolun hər iki kənarında,
qərb-şərq istiqamətində ən az beş qəbir kamerasını divar kəsiyindən izləmək
mümkündür. Su axıntılarından baş verən sürüşmə nəticəsində qəbir kameraları bir
hissəsi tam, digərləri qismən dağılmışdır.
Qəbirstanlığın dövrünü və dəfn adət-ayinlərini
müəyyən etmək məqsədi ilə divarda izlənən qəbirlərdən biri arxeoloq tərəfindən
açılmışdır. Məlum olmuşdur ki, sürüşmə prosesində skeletin kəllə sümüyü
itirilsə də, digər sümüklər anatomik şəklini qorumuşdu. Yaşlı insana aid olan
qəbirdə dəfn islam qaydalarına uyğun həyata keçirilmişdir. Qəbr mövcud torpaq
səviyyəsindən 2.10 m. dərinlikdə yerləşir.
Arxeoloq-antropoloq Vüsal Həsənov tərəfindən
skeletlərin ilkin müayinəsi zamanı, məzarlığın Orta əsrlərə (XIII-XV) aid
olduğu müəyyən edilmişdir.
Qeyd edək ki, qəbirlərin heç birində yerüstü
əlamətlər müşahidə edilmirdi. Kamera indiki torpaq səviyyəsindən 40-50 sm
aşağıda yerləşir. Bu da onu deməyə əsas verir ki, uzun zaman ərzində
təpəliklərdən gələn axıntılar yeni torpaq qatı formalaşdırmışdır. Qəbirlərdə
yerüstü əlamətlərin olmaması səbəbindən, bu məzarlar diqqətdən kənarda
qalmışdır.
Xatırladaq ki, Ərəkül kəndində ermənilərə məxsus qəbirsanlıq XIX-XX əsrlərə aiddir. Bu, onların yuxarıda qeyd edildiyi kimi, XIX əsrin 40-cı illərində burada məskunlaşdırılması ilə bağlıdır. Əldə edilmiş dəlillər müsəlman əhalinin bu ərazidə ermənilərdən çox-çox əvvəl yaşadığını sübuta yetirir.