“Cəmiyyətin və Medianın İnkişafı” İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin dəstəyi ilə “Şuşanı tanıyaq, tanıdaq!” adlı layihənin icrasını davam etdirir. Layihə çərçivəsində loveshusha.com saytı yaradılıb və sayt üç - azərbaycan, rus və ingilis dillərində fəaliyyətə başlayıb. Sayta əsasən Şuşanın keçmişi, bu günü və şuşalılarla bağlı məlumatlar yerləşdiriləcək. “Şuşa ili” çərçivəsində loveshusha.com saytı şuşalılardan müsahibələrə, onların xatirələrinə də üstünlük verəcək. Loveshusha.com-un ilk müsahibi əməkdar artist, Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının direktoru Yadigar Muradovdur.
Ermənilər Şuşa teatrını necə bağlatdırdı?
-Yadigar bəy, istəyirik lap əvvələ
qayıdaq. Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının yarandığı günə...
- 1938-ci ilin fevral ayında Şuşa Dövlət Kolxoz və Sovxoz Teatrı yaradılıb. 1943-cü ildə teatrın adı dəyişdirilərək Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı adlandırılıb. Teatra Üzeyir Hacıbəylinin adı verilib. Həm də Üzeyir bəyin sağlığında. Dahi bəstəkarımız özü şəxsən teatrda tamaşaların təşkilində iştirak edib. Təəssüf ki, Şuşa Dövlət Musiqli Dram Teatrı 1949-cu ildə Üzeyir Hacibəyli vəfat etdikdən 1 il sonra bağlanıb. Özü də ermənilər bağlatdırdı. Adını maddi çətinlik qoyaraq Üzeyir Hacıbəyli adına Şuşa teatrının fəaliyyətinə xitam verildi. Amma Şuşada teatr bağlandıqdan sonra Xankəndidə Maksim Qorki adına dövlət teatrı açıldı. Bəs bayaqdan maliyyə çətinliyi vardı. Bizə gələndə maliyyə olmadı, ermənilərə çatanda maliyyə tapıldı? Şuşada teatr bir də 1990-cı ildə bərpa olundu. Teatr fəaliyyət göstərməsə də 1980-1990-cu illərdə özfəaliyyət dram kollektivi müxtəlif tamaşalar səhnələşdirdi.
“Arşın mal alan” tamaşasını hazırlayanda mən Gülçöhrə obrazını oynamaq üçün Şuşa Mədəni Maarif Texnikumunda təhsil alan 400-500 qızın içindən seçim etdim. Daha sonra Şuşada xalq teatrını yaratdıq. İki ştat verdilər. Mən rejissor oldum, Valeh müəllim isə rəssam. Bu müddətdə də tamaşalar hazırladıq. Nəhayət Nazirlər Kabinetinin 11 may 1990-cı il tarixli qərarı əsasında Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən (25 may 1992) Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının fəaliyyəti bərpa edildi. O zaman bu məsələdə mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğlu və baş nazir Həsən Həsənov bizə çox dəstək göstərdilər.
“Şuşada tamaşa səhnələşdirmək qismət olmadı”
Mən gedib toylarda
oxuyub pul qazanırdım, sonra həmin pulu teatra xərcləyirdim. Dekorasiyasına,
qriminə, geyiminə. Bəzən çatışmayan əşyaları
Ağdam Dram Teatrından gətirirdim. Teatr Şuşa Mədəniyyət evində yerləşirdi. Teatr
açılandan sonra bizə dedilər ki, 6 ay ərzində iki tamaşa hazırlayın, gələk rəsmi
açılış edək. Biz 3 tamaşa hazırladıq. Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan”,
quruluşçu rejissor mən idim. Tacir Əsgər rolunda da özüm oynayırdım. İkincisi Süleyman
Əsgərovun Şixəli Qurbanovla birgə yazdığı “Özümüz bilərik” operattası. Orda da
yenə quruluşçu rejissor mən oldum. Zəfəri
oynayırdım. Üçüncü tamaşamızı rejissor, rəhmətlik Elxan Mikayılov Eldar Baxışın “Uzun Həsən” tarixi əsəri əsasında hazırladı. Amma bizə Şuşada tamaşa oynamaq qismət
olmadı. Yalnız teatrın orkestri Şuşa işğal olunana qədər bircə dəfə Qala
qapısında çıxış etdi. Nəinki tamaşa, bir
səhnəcik belə oynaya bilmədik. Şəhər tez-tez atəşə tutulurdu, şəhid verirdik, tamaşaların məşqləri yarımcıq
dayandırılırdı. 1992-ci il mayın 8-də şəhərimiz işğal olundu. Hamı kimi biz də
köçkünlük həyatına başladıq və Bakıda məskunlaşdıq.
“O vaxt Həsən Əbluc mənə dedi ki, Bakının küçələrində
çox avaralanacaqsız?”
- Torpaqlarımızın
işğalı, məcburi köçkün həyatı. Təbii ki,
bunlar o vaxtlar dildə belə çətin səslənirdi. Amma Şuşa teatrının adını
yenidən yaşatmaq lazım idi. Kollektiv olaraq bunu necə bacardız?
- Çətin illər idi. O vaxtlar işim yox idi. Gedib otururdum Bakının çayxanalarında. Keçmiş günlər, Şuşa teatrında nümayiş etdirmək istədiyimiz tamaşalar gözümün önündən bir dəqiqə belə getmirdi. Mənəvi olaraq da bu mövzu məni çox sıxırdı. Yəni özümüz yaşayırıq, amma teatr yoxdu. Sonra rəhmətlik Həsən Əbluc çayxanada dedi ki, Bakının küçələrində çox avaralanacaqsız?. Dedim Həsən müəllim bu nə sözdü? Dedi, düz deyirəm. Nə vaxt gəlirəm sən burda çayxanada söhbət edirsən. Bura gəlməkdənsə kollektivi yığ başına çağırış elə.Teatrı yaratmısız, indi də saxlamaq lazımdı. Sanki işğal sizin üçün bir bəhanədi. Təzədən yığışdıq. AzTV-nin diktoru Hicran Hüseynov “Hardasan, Şuşa teatrı” adlı veriliş hazırladı. Həmin veriliş vasitəsilə Azərbaycanın 60-dan çox rayonunda məskunlaşan şuşalılara çağırış etdik. Daha sonra Gənc Tamaşaçılar Teatrının direktoru Kamal Əzizova müraciət etdik. Bundan əvvəl hara getmişdik, yer tapa bilməmişdik. Kamal Əzizov bizə bir otaq verdi. Bu otaq hamımızın otağı oldu. Teatrın bütün işçiləri bu otaqda əyləşirdi. Hətta məşqləri də həmin otaqda edirdik. Sonra Kamal müəllim kiçik zalı da bizim ixtiyarımıza verdi. Dedi, burda da məşq edin. Teatrın istirahət günü 1-ci gün idi. Həftənin 1-ci gününü də səhnəni bizə verdi. Özlərinin tamaşaları olmayan günlərdə isə biz tamaşalarımızı səhnələşdirirdik. Elə həftə olurdu ki, 2-3 tamaşa səhnəyə qoyurduq. Nəhayət, 1993-cü il fevral ayının 13-də “Arşın mal alan”la ilk açılışımızı etdik.
“Ən uzun qastrolumuz başa çatıb. İndi biz yenidən
Şuşadayıq”
- Şükrlər olsun ki, Allah Şuşanın yağı düşmənin işğalından azad olunmasını görməyi mənə nəsib etdi. Daim düşünürdüm ki, görən o günləri görmək mənə nəsib olacaqmı. Oldu, haqq, ədalət yerini tapdı. 30 ildən sonra Şuşaya gedəndə gözüm ilk teatr binasını axtardı. Təəssüflər olsun ki, ermənilər teatr binasını yerlə yeksan etmişdilər. Amma buna baxmayaraq 30 illik arzumuzu yerinə yetirdik. Teatr binasının yerləşdiyi yerdə “Arşın mal alan”dan bir parça oynadıq. Bu ilin iyun ayının 29-da isə Şuşada “Sərgüzəşti - vəziri – xani - Lənkəran”ı tam şəkildə səhnələşdirdik. Beləliklə, ən uzun qastrolumuz başa çatdı, biz yenidən Şuşadayıq.
“Şuşadakı evimi teatra bağışlayıram”
- Bəs Şuşa Dövlət Musiqili
Dram Teatrının Şuşaya qayıdacağı tarix bəllidir?
-Tetrın Şuşaya nə vaxt qayıdacağı hələ bəlli deyil. Qayıdan zaman istənilən tamaşanı oynamağa hazırıq. Nəzərdə tutduğumuz əsərlər də var. Teatrın ədəbi hissə müdiri Xəqani Əliyev “Pənah Əli Xan” pyesini yazıb. İstəyirəm bu əsərə quruluş verim. Zəfər günü ilə bağlı teatrın baş rejissoru, əməkdar artist Loğman Kərimov “Qələbənin zəfəri” ilə bağlı yaxşı bir kompozisiya hazırlayır.
Mənim Şuşada çox böyük bir evim olub. Sidq ürəkdən Şuşadakı evimi teatra bağışlaya bilərəm. Teatrımızın binası hələ yoxdu. Sabah qayıdırsız desələr, evi olmayanlar o evdə yaşaya bilər, evin çardağını isə kiçik kameralı zal edə bilərik.
(Yadigar Muradovun
Şuşadakı evi)
- Şuşa teatrı hazırda Bakıdakı "Savalan" kinoteatrının binasında fəaliyyət göstərir. Səhv etmirəmsə 16-17 ildir bu binada yerləşmisiz. Şuşanın adını tamaşalarda yaşadan kollektiv bu binanı təhvil verəcəkmi?
-Bura 2005-2006-cı ildə köçmüşük. 2014-cü ilə qədər burda vəziyyət pis idi. Məşqlərimizi burda edirdik. Tamaşaları digər teatrlarda səhnələşdirirdik. Sonra təmir edildi, 2018-ci ilin dekabrın 24-də isə açılışı oldu. Hərdən deyirəm ki, Şuşaya qayıdandan sonra da bu binanı heç kimə verməyəcəyik. Deyirəm bura olar qış teatrımız. Yayda Şuşada canlanma olur, turistlər gəlir, biz də tamaşalara orda səhnələşdirərik. Qışda Şuşada hər tərəf qar olur. Ona görədə həmin vaxtlar tamaşaları Bakıda göstərərik.
Aytən Əhmədova
Kərəm Ələsgərov